Scenariusz zajęć

III etap edukacyjny, język polski

Temat: Funkcje tekstów językowych

Treści kształcenia:

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

3) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie.

Dodatkowe:

Język polski

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

1) odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie.

6) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• Potrafi odczytać i poprawnie zinterpretować intencje nadawczo-odbiorcze w procesie komunikacji,
• Dostrzega i określa charakter wypowiedzi,
• Uważnie i aktywnie odbiera przekazywane treści,
• Słucha ze zrozumieniem,
• Potrafi na bieżąco selekcjonować analizowany materiał,
• Potrafi porządkować przekazywane informacje.

Nabywane umiejętności:

• Dostrzegania w tekście jego charakterystycznych cech, analizowania ich i nazywania,
• Rozróżniania kontekstów nadawczo-odbiorczych w procesie komunikacji,
• Rozróżniania funkcji językowych wypowiedzi,
• Rozróżniania cech językowych przypisanych konkretnym funkcjom,
• Wskazywania charakterystycznych cech wypowiedzi,
• Prowadzenia dyskusji, uzasadniania swoich wypowiedzi.

Kompetencje kluczowe:

• Porozumiewanie się w języku ojczystym,
• Umiejętność uczenia się,
• Świadomość i ekspresja kulturalna.

Środki dydaktyczne:

• Przygotowane przez nauczyciela plansze z krótkimi tekstami, pełniącymi różne funkcje językowe: przykładowe wypowiedzi,
• Zasób multimedialny: film „Jak przygotować się do roli?”,
• Sprzęt multimedialny: komputer, rzutnik multimedialny,
• Przygotowane przez nauczyciela kartki z wypisanymi cechami języka,
• Przygotowane przez nauczyciela kartki z fragmentami różnych tekstów – do pracy w grupach.

Metody nauczania:

• Praktyczne: metoda tekstu przewodniego, ćwiczenie przedmiotowe,
• Eksponująca: film,
• Podająca: wyjaśnienie.

Formy pracy:

• Zbiorowa,
• Indywidualna jednolita,
• Grupowa zróżnicowana.

Przebieg zajęć:

Etap wstępny

Nauczyciel wita się z uczniami. Następnie rozwiesza na tablicy przygotowane przez siebie plansze z krótkimi wypowiedziami, pełniącymi różne funkcje językowe, np.:

Przejście drugą stroną ulicy.

Zwariowałeś?! O tej porze będziesz dzwonił?

Jeju, jak ja się dzisiaj źle czuję!

„Zielono mam w głowie i kwiatki w niej rosną...”

Nie no, słuchaj, wiesz, ja od dawna chciałem ci o tym powiedzieć.

Prosi, aby uczniowie analizując ich treść, spróbowali odczytać intencje nadawcy tych komunikatów. Ukierunkowuje ich wypowiedzi za pomocą pytań:

• W jakich sytuacjach możemy zetknąć się z takimi wypowiedziami?
• Czemu służą poszczególne zdania?
• O czym one informują?

Uczniowie powinni formułować wnioski, sprowadzające się do tego, że:

• Każdej wypowiedzi towarzyszą jakieś intencje nadawcy.
• Tego typu komunikaty niosą informacje o sytuacji, w jakiej znajduje się osoba mówiąca.
• Każda z tych wypowiedzi ma swój określony charakter, uzależniony od jej celu.
• W tego typu komunikatach dostrzegalny jest cel wypowiedzi: informują, wywierają presję na odbiorcę albo służą wyrażeniu uczuć itp.

Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że każda wypowiedź musi spełniać wyznaczone jej przez mówiącego funkcje. Następnie zapoznaje uczniów z tematem i celami lekcji.

Prowadzący zajęcia zapowiada, że zanim zapozna uczniów z poszczególnymi funkcjami wypowiedzi, zaprosi ich do obejrzenia materiału filmowego, na podstawie którego spróbują określić:

• Jakie intencje nadawczo-odbiorcze są dostrzegalne w zaprezentowanym materiale?
• Czy można w nim dostrzec takie treści, które:

• informują,
• mają wpływać na odbiorcę wypowiedzi,
• służą wyrażeniu uczuć,
• służą podtrzymaniu kontaktu, upewnieniu się, że odbiorca uczestniczy w wymianie komunikatów,
• dostarczają wrażeń estetycznych, zaskakują, zachwycają.

Nauczyciel wypisuje te zagadnienia na tablicy, prosząc, aby uczniowie – o ile dostrzegą sytuacje pasujące do tych sformułowań w oglądanym filmie – starali się je zanotować.

Etap realizacji

Uczniowie oglądają film z zasobu multimedialnego – opowieść Wiesława Komasy o tym, jak przygotowuje się do roli, podczas projekcji starają się robić notatki.

Po zakończeniu emisji nauczyciel sumuje spostrzeżenia uczniów, wspólnie omawiają sytuacje, w których poszczególne funkcje wypowiedzi były dla nich wyraźne i czytelne, próbują je przyporządkować według schematu umieszczonego na tablicy. Prowadzący zajęcia zapisuje na niej pięć funkcji:

Funkcja informatywna, funkcja ekspresywna, impresywna, poetycka i fatyczna.

Na zakończenie uczniowie z pomocą nauczyciela redagują w zeszytach notatkę, np.:

Każda wypowiedź służy porozumiewaniu się między nadawcą i odbiorcą – pełni więc funkcję komunikatywną.

Ma ona różne odmiany w zależności od celu wypowiedzi.

1. Funkcja informatywna – zawiera informacje o świecie i ludziach.
2. Funkcja ekspresywna – wyraża uczucia i emocje.
3. Funkcja impresywna – dąży do kształtowania postaw i zachowań odbiorcy, przejawia się w wydawaniu stanowczych nakazów.
4. Funkcja poetycka – jej celem jest zachwycić, zaskoczyć lub rozśmieszyć odbiorcę.
5. Funkcja fatyczna – służy nawiązywaniu, podtrzymywaniu kontaktu lub sygnalizowaniu jego zakończenia.

Po sporządzeniu notatki nauczyciel umieszcza na tablicy kartki z wypisanymi cechami języka:

Cechy języka: jednoznaczność, rzeczowość, brak słownictwa oceniającego i nacechowanego emocjonalnie, brak środków stylistycznych, zdrobnienie, zgrubienia, zdania wykrzyknikowe, środki stylistyczne, czasowniki w trybie rozkazującym, słownictwo oceniające, formy kategoryczne (np. nie wolno, trzeba, powinniście itp.), obrazowość, cześć, bywaj, jak leci, witam, hej, słuchaj, wiesz, no nie?

Wybrani uczniowie podchodzą do tablicy i przyporządkowują cechy języka do poszczególnej funkcji. Przykładowe przyporządkowanie:

Etap końcowy

Na zakończenie i podsumowanie zajęć nauczyciel prosi uczniów, aby podzielili się na cztery grupy. Każda z nich otrzymuje swoją kartkę z fragmentem tekstu. Zadaniem uczniów jest wskazanie na jego funkcję i podkreślenie cechy języka charakterystycznego dla danej funkcji. Uczniowie odczytują teksty na głos i uzasadniają swoje wypowiedzi. Przykładowe teksty:

Tekst nr 1

Akcja – główna część fabuły w utworze dramatycznym, epickim lub filmowym, stanowiąca ciąg działań bohaterów pierwszoplanowych (funkcja informatywna).

Tekst nr 2

Obierz ogórka i pokrój w plastry lub w kostkę. Cebulę obierz i pokrój w kosteczkę. Papryczki pepperoni i oliwki odsącz. Oliwki przekrój na pół. Ser pokrój w kostkę. Wszystkie składniki wyłóż na talerze. Szczypiorek opłucz, osusz i drobno posiekaj. Jogurt, ocet, sól, pieprz i szczypiorek wymieszaj. Następnie dodaj olej. Chwilę przed podaniem polej sałatę sosem (funkcja impresywna).

Tekst nr 3

„Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba

Podnoszą z ziemi przez uszanowanie

Dla darów Nieba…

Tęskno mi, Panie…”

(funkcja poetycka, funkcja ekspresywna)

Tekst nr 4

„Zła żono, biada tobie!

To ja, twój mąż, twój mąż!

Źli bracia, biada obu!”

(funkcja ekspresywna)

Nauczyciel prosi uczniów o zanotowanie pracy domowej. Mają oni za zadanie skonstruować samodzielnie krótki tekst, spełniający określoną funkcję, na jeden z wybranych przez siebie tematów:

1. Informuję odwiedzających moją ulicę o jej atrakcjach.

2. Hura! Wygrałem!

3. Uważaj, młody człowieku! Świat jest pełen zagrożeń.

4. Pokonuję przestrzeń mojego życia okrętem, który stanowią marzenia...

5. Nie no, Kaśka, słuchaj, warto, warto to przeżyć... – moja bezpośrednia relacja, przekazywana koleżance.